Zorunluluktan İrade’ye: Yaratılışın Hakikati ve Kelâm’ın Zaferi

---

1. Yaratılış Allah’a Fayda Sağlar mı?

İlk sorumuz, “Allah insanların kulluğuna muhtaç değilse neden onları yarattı?” idi. Cevap açıktı:

• Allah Samed’dir, hiçbir şeye muhtaç değildir.

• İnsanların ibadeti, Allah’a değil, kulların kendisine fayda sağlar (Zâriyât 56-57).

• Yaratılışın hikmeti: rahmet, hikmet ve kulların kemale ulaşmasıdır.

---

2. Yaratılış Boşuna Değil, Tesbih ve Rızaya Dönük

• Kur’ân açıkça bildirir: “Biz gökleri, yeri ve arasındakileri oyun ve eğlence olsun diye yaratmadık.” (Duhân 38)

• Allah, kullarının kendisini zikretmesinden, ibadetinden razı olur.

• Bu rıza, bir ihtiyaçtan değil, rahmetin tecellisinden doğar.

---

3. Allah, Sıfatlarını Tecelli Ettirmek İster

• Allah’ın sıfatları (ilim, kudret, rahmet…) ezelîdir, ancak tecellileri yaratılmış alemde görünür.

• “Her gün O bir iştedir.” (Rahman 29)

• İbn Arabi’nin “gizli hazine” remzi: Allah bilinmek istedi, tecelli etti, yarattı.

• Yaratılış bu açıdan zatî değil, sıfatî bir tecellidir.

---

4. Kur’an’da Allah: Fa’alün limâ yürîd – Dilediğini yapar

• Allah irade sahibidir; yaratması zorunlu bir taşma değil, dilediği zaman, dilediği gibi bir yaratmadır (Hûd 107).

• “Ol der, o da olur.” → yaratma doğrudan iradeyle ilişkilidir (Yasin 82).

---

5. Farabi ve İbn Sina’nın Hatası: Mûcibun li-zâtihi

• Onlara göre Allah’ın zatı öylesine mükemmeldir ki, evren zorunlu olarak sadır olur.

• Bu durumda:

  • Allah iradesiz bir fail olur,

  • Evren ezelîleşir,

  • Fiilî sıfatlar anlamını yitirir.

Bu görüş, hem Kur’ân’a hem Kelâm’ın aklî ilkelerine aykırıdır.

---

6. Kelâmcıların Müdahalesi: Gazâlî’nin Eleştirisi

• İmam Gazâlî: “İbn Sina’nın Tanrısı cansız bir taştır!”

• Gerçek yaratıcı, ilim, irade ve kudretle yaratandır.

• Yaratmak, zorunluluktan değil, Allah’ın hikmetli tercihinden doğar.

Kelâmî çizgi:

• Evren hadistir, yani sonradan yaratılmıştır.

• Allah, her an yaratır ve dilediği gibi tasarruf eder.

• Nedensellik zorunlu değil, Allah’ın âdetullahıdır.

---

7. Avrupa Determinizmi: Felsefî Sapmanın Mirası

• Aristo → Farabi/İbn Sina → Skolastikler → Determinist bilim

• Evren ezelî ve sabit, Tanrı pasif ve dışlayıcı – bu model Tanrı’yı devre dışı bırakmak için uygun görüldü.

Ama bu düşünce sonunda Tanrı’yı tamamen dışlayan bir materyalist naturalizme dönüştü.
Sonuç: Pozitivist modern çağda ilahî irade reddedildi.

---

8. Modern Bilim Kelâmcıları Haklı Çıkardı

Bugün bilim:

• Evrenin ezelî değil, başlangıçlı olduğunu gösterdi (Big Bang).

• Kuantum fiziği, zorunlu neden-sonuç ilişkisini sarstı.

• Belirsizlik, dolanıklık, karanlık enerji gibi kavramlar, evrenin kendine yetmediğini ortaya koydu.

• Yani:

  Determinist sistem çöktü.
  Kelâm’ın irade merkezli yaratılış anlayışı yükseldi.

---

🔚 Son Söz: Kelâm, Hakkı Söyleyen Ses

Kur’an, akıl ve hakikat birleştiğinde, gerçek Tanrı tasavvuru ortaya çıkar:
Fa‘âlün limâ yurîd olan, kudretiyle yaratan, rahmetiyle yöneten, sıfatlarıyla tecelli eden bir Allah.

---