“Her Şeyden Çift Yarattık”: Zâriyât 49 Ayeti Üzerine Nihai Ontolojik, Bilimsel ve Teolojik Tahlil
Giriş
Kur’an’ın ifadesiyle:
“Her şeyden çift yarattık ki, düşünüp ibret alasınız.”
(Zâriyât 49 – Diyanet İşleri Başkanlığı Meali)
Bu ayet, ilk bakışta sade gibi görünür. Ancak bu ifadenin ardında, tarih boyunca filozofları, kelâmcıları ve müfessirleri derin tartışmalara sürükleyen çok büyük meseleler vardır:
- Varlığın mahiyeti
- Yaratılışın tarzı
- Çiftlik (zevceyn) sisteminin amacı
- Allah’ın birliği ve yarattıklarının çokluğu
- Sudûr teorisiyle Kur’an arasındaki gerilim
Bu makale, Zâriyât 49 ayeti üzerinden bu meseleleri, hem nahvî, hem ontolojik, hem bilimsel, hem kelâmî, hem de felsefî düzlemde derinlemesine ele alır.
1. Dilbilgisel Yorum: “Her Şey” Değil, “Her Şeyden”
Ayetin Arapçası:
“وَمِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ”
“Her şeyden çift yarattık…”
Tahlil:
- “min” edatı, teb’iz içindir: yani “her şeyin hepsini” değil, “her şeyden bazılarını” ifade eder.
- Bu, birebir simetrik zıtlık değil, türden-türe işlevsel çiftlik anlamına gelir.
Yani ayet “her şeyi çift yarattık” demiyor;
“her şeyden çiftler yarattık” diyor.
2. Ontolojik ve Teolojik Anlam: Neden Her Şeyden Çift?
2.1. Varlıkta Tamamlayıcılık ve Zıtlık
- Işık–karanlık
- Madde–antimadde
- Hayat–ölüm
- Akıl–nefs
- Dünya–ahiret
Bu tür çiftlikler, varlığın kendi içinde denge, sınav, tezkiye ve geçicilik (fena) taşıdığını gösterir.
2.2. Allah’ın Tekliği: Zıddı Olmayan Kahredilemez
“De ki: O Allah birdir… O’nun hiçbir dengi yoktur.” (İhlâs 1–4)
Yaratılmışların hepsi çift, yani kahredilebilir.
Ama Allah tektir, zıddı yoktur, kahredilemez.
3. Bilimsel Yansımalar: Fizikte ve Biyolojide Çiftlik
3.1. Madde–Antimadde Annihilasyonu
- Her parçacığın bir antiparçacığı vardır.
- Bir araya geldiklerinde birbirlerini yok ederler.
- Çiftlik, yokluk potansiyelini taşır.
3.2. Genetik ve Evrimsel Mekanizmalar
- Erkek–dişi yapısı, genetik çeşitliliği sağlar.
- Ama çiftlik her zaman birebir simetri değil; bazen uyumlu farklılıktır.
Bu da ayetin, yaratılışta bir “denge–asimetrik sistem–hikmet” düzeni olduğunu gösterdiğini anlatır.
4. Tezekkür ve İbret: Ayet Ne Demek İstiyor?
- İmanî: Her şey çift yaratıldıysa, tek olan ancak Allah olabilir.
- Aklî: Sabitlik–belirsizlik dengesi, tercihe bağlı bir irade gerektirir.
- Ahlâkî: İnsan kendi içindeki çiftliklerle yüzleşmeli (nefs–akıl, hidayet–dalâlet).
- Kelâmî: Mümkin varlıklar kendiliğinden değil, yaratıcıya muhtaçtır.
- Ahiretî: Dünya ve âhiret bir çiftliktir; biri diğerine kapı açar.
5. Zevceyn ve Kahredilme: Tek Olan Kahredilemez
- Her şeyin zıddı varsa, her şey kahredilebilir.
- Allah zıddı olmayan, ezelî ve ebedî olandır.
“Her şeyden çift yarattık” = Her şey fânidir.
Ama Allah, hiçbir şeye benzemediği için bâkidir.
6. Felsefî Arkaplan: Sudûr Teorisi ve “Birden Bir Çıkar” Meselesi
6.1. Sudûrcular Ne Der?
Farabi ve İbn Sina’ya göre:
- Allah birtir.
- O’ndan sadece bir şey sudûr edebilir: İlk Akıl.
- Bu akıl düşünür, ondan ikinci akıl, nefis, felekler vb. çıkar.
Bu sistemde çokluk, Allah’tan değil, ilk akıldan doğar.
6.2. Kur’an’a Uygun mu?
Hayır.
- Kur’an’da Allah:
- Dileyen (mürîd),
- Yaratan (hâlık),
- Her an yaratışta bulunan (Rahman 29) bir varlıktır.
- Sudûr ise:
- Zorunlu taşma,
- İradesiz sonuç,
- Fail-i muhtâr olmayan bir Tanrı fikri doğurur.
6.3. Gazâlî’nin Eleştirisi:
“Bu adamların tanrısı, Aristo’nun tanrısıdır.
Kur’an’ın Allah’ı, irade eder ve dilediğini yaratır.”
(Tehâfütü’l-Felâsife)
Sonuç
Zâriyât 49 ayeti, bir cümlelik ilahî beyan, ama arka planında:
- Varlık teorisi,
- Kur’an–felsefe çatışması,
- İrade ve yaratma meselesi,
- Bilimsel gerçeklikler,
- Ontolojik düzen,
- Ve tevhid hakikati vardır.
Her şeyden çift yaratılmıştır çünkü her şey geçicidir.
Ama Allah tektir, zıddı yoktur, ezelîdir, ebedîdir.
“Her şey kahredilir, çünkü çift yaratılmıştır.
Ama Allah kahredilemez, çünkü bir, tek ve benzersizdir.”
“Leallekum tezekkerûn…”
“Düşünüp ibret alasınız.”
(Zâriyât 49)
Yorumlar
Yorum Gönder