📘 KADER OLMADAN HÜR İRADE (ÖZGÜRLÜK) OLMAZ Determinizm, Tesadüf ve İlâhî İrade Arasında İnsan

📘 KADER OLMADAN HÜR İRADE(ÖZGÜRLÜK) OLMAZ

Determinizm, Tesadüf ve İlâhî İrade Arasında İnsan

Hazırlayan: Abdullah Kuloğlu

---

GİRİŞ: Yanlış Bir Kurgunun Enkazı

Modern insanın zihni, özgürlük ve kaderi birbirine düşman sanmak gibi yersiz bir ikilem içinde kıvranıyor.
Bir yanda kaderi, zorlayıcı bir yazgı gibi gösteren tarihî taassup;
diğer yanda özgürlüğü, Tanrı’dan arındırılmış bir irade sanan seküler hurafe.
Oysa hakikat ne bu uçta ne ötekinde:
Aslında kader varsa hür irade(özgürlük) vardır, kader olmazsa özgürlük sadece bir illüzyondur.

---

I. FELSEFÎ TEMEL: Sebepler Zincirinde İrade Mümkün mü?

1. Determinizmin Çıkmazı

• Determinist felsefe, her olayın kendinden önceki bir nedene bağlı olduğunu söyler.

• Bu zincir sonsuzca uzar ve insan iradesine yer bırakmaz.

• O hâlde: İnsanın kararları da bu zincirin bir parçasıysa, kimse sorumlu değildir.

❗ Modern hukuk, ahlak ve sorumluluk anlayışı, insanın karar verebileceği varsayımına dayanır. Bu bir çelişkidir.

2. Tesadüfçülüğün Saçmalığı

• “Kader yok, her şey rastlantı” demek, kararların bile rastgele olduğu anlamına gelir.

• Bu durumda:

  • Sevap-günah yok,

  • Ahlak yok,

  • Anlam yok.

❗ Tesadüfle hür irade(özgürlük bir arada olamaz.

🔚 Felsefî Sonuç:
Ne zorunluluk ne tesadüf hür iradeyi(özgürlük) açıklayabilir. Gerçek hür irade (özgürlük), ilahi bir sistemde, kaderin tanındığı yerde mümkündür.

---

II. BİLİMSEL TEMEL: Kuantum, Beyin ve Belirsizlik

1. Kuantum Gerçekliği

• Kuantum fiziği, mutlak determinizmi yıkmıştır.

• Atom altı düzeyde belirsizlik ve olasılık hâkimdir.

• Bu durum, evrende mutlak bir "zorunluluk" değil, "açıklık" olduğunu gösterir.

❗ Bu açıklık, iradeye alan açar.

2. Sinirbilim ve Nörolojik İrade

• Modern sinirbilim, beyinde bilinçli kararların izlenebilirliğini ortaya koymuştur.

• Beyin, deterministik bir makina gibi çalışmaz, esneklik ve öğrenmeye açık bir yapıdır.

❗ Bu da göstermektedir ki insan, yalnızca biyolojik dürtülerin sonucu değildir.

---

III. KELAMÎ TEMEL: Allah’ın Yaratması, Kulun Seçmesi

1. “Kesb” ve “Halk” Ayrımı

• Kul seçer (kesb), Allah yaratır (halk).

• Kulun iradesi gerçek ama sınırlıdır.

• Allah’ın yaratması, kulun seçimini yok etmez, aksine onun sonuç vermesini sağlar.

🔑 “Her şey Allah’tandır” (Nisa, 78) ama “İnsan kendi eliyle yapar” (Şura, 30).

2. Kader ve İrade Dengesi

• İrade yoksa sorumluluk yoktur. Sorumluluk yoksa dinin emri de anlamsız olur.

• Kader ise Allah’ın her şeyi bilmesi ve yaratmasıdır; ama bu bilgi, kulun seçimini zorunlu kılmaz.

📚 "Allah onların ne yapacağını bilir ama onları buna zorlamaz."
– Fahreddin Râzî, Mefâtihu’l-Gayb

---

IV. FREUD VE PSİKİK DETERMINİZM: İnsanı Bilinçaltının Esiri Yapmak

1. Freud’un Zihinsel Determinizmi

• Freud’a göre insan davranışları, bilinçaltındaki bastırılmış dürtülere, çocukluk travmalarına, içgüdülere dayanır.

• Hiçbir davranış tesadüf değildir. Rüyalar, dil sürçmeleri, refleksler bile bilinçdışı sebeplerle oluşur.

2. Özgürlüğün İnkârı

• İrade silinir, insan sadece “geçmişinin mahkûmu” hâline gelir.

• Ahlak, sorumluluk, günah gibi kavramlar psikolojik savunmalara indirgenir.

3. Freud’un Yanlışlanması

• Teorileri deneysel olarak doğrulanmamış, bilim dışı sayılmıştır.

• Aşırı cinsellik merkezli indirgemeciliği eleştirilmiştir.

• Modern psikoloji, insanın amaçlı, hedef odaklı ve özgürce karar verebilen bir varlık olduğunu doğrulamıştır.

4. İslamî Cevap

• Kur’an: “Nefse ve ona bir düzen verene, sonra da ona kötülük ve takvayı ilham edene andolsun.” (Şems 7–8)

• Bu ayet, Freud’un tüm psikik determinizmini çökertecek kadar açıktır:
  İnsan hür iradeye sahiptir(özgürdür), ilham alır ve seçer.

---

V. EINSTEIN VE KOZMIK DETERMINİZM: “Tanrı Zar Atmaz” mı?

1. Einstein’ın Evren Görüşü

• Evrende her şeyin düzenli ve matematiksel olarak belirli olduğunu savunuyordu.

• Kuantum fiziğini bu yüzden reddetti:

  “Tanrı evrenle zar atmaz.”

2. Özgürlük Yoktur

• İnsan da fizik yasalarının zorunlu sonuçlarından biridir.

• Einstein’a göre hür irade(özgürlük) sadece bir “yanılsama”dır.

3. Einstein’ın Düşüşü

• Kuantum fiziği, determinist evren anlayışını yanlışladı.

• Belirsizlik evrensel gerçekliktir.

• Einstein'ın görüşü çağdaş bilim tarafından çürütülmüştür.

---

VI. DARWINCİ EVRİMCİLİK VE RASTLANTISAL İRADE ÇÖKÜŞÜ

Tesadüflerle Bilinç Olur mu?

1. Darwinci Teorinin Temeli

• Tüm canlılık, rastgele mutasyonlar ve doğal seçilimle açıklanır.

• Bilinç, irade, gaye yok sayılır.

• Hayat kör, bilinçsiz, plansız bir sürecin ürünüdür.

2. İrade Nerede?

• Eğer her şey rastgele oluştuysa:

  • Seçim yapan “özne” yoktur,

  • Bilinç bir illüzyondur,

  • Ahlak, sosyal evrimden ibarettir.

3. Bilimsel Eleştiriler

• Thomas Nagel: “Bilinç evrimle açıklanamaz.”

• Roger Penrose: “Zihin, algoritmik değildir. Bilinç evrimsel süreçle açıklanamaz.”

❗ Tesadüfler bilinç doğuramaz. Seçim için bir “seçici” gerekir.

4. İslamî Açıklama

• Kur’an: “Ona ruhumdan üfledim.” (Secde 9)

• “Nefse takvayı ve fücuru ilham ettim.” (Şems 8)

• Bilinç ve irade, Allah’ın lütfudur. Mutasyonun değil, vahyin eseridir.

---

SONUÇ: Kader Yoksa Özgürlük Hayaldir

• Kader yoksa:

  • İrade yok,

  • Anlam yok,

  • Sorumluluk yok.

• Kader varsa:

  • Seçim kıymetli,

  • Sorumluluk adil,

  • Hayat anlamlıdır.

İrade, kaderin içinde gerçekleşir; kader, iradeyi geçersiz kılmaz, bilakis ona varlık kazandırır.

---

✍️ Son Hüküm:

Kader, Allah’ın kudretidir.
İrade, kulun emanetidir.
Sorumluluk, bu ilişkinin adaletidir.