Hakiki fail kimdir.? İnsan kendi fiilinin yaratıcısı mıdır veya tabiat mı yapar? akıl-nakil, kelam bilim persfektifinde cevaplayalım:
Hakiki fail kimdir.? İnsan kendi fiilinin yaratıcısı mıdır veya tabiat mı yapar? Akıl-nakil, kelam, bilim persfektifinde cevaplayalım:
Bu soru, kelâm, felsefe, bilim ve hatta modern bilinç tartışmalarının tam merkezindedir. Hakiki fail (gerçek etkileyici, yaratan) kimdir? Kul kendi fiilinin yaratıcısı mıdır? Yoksa fiillerin arkasında tabiat mı vardır? Yoksa bunların hepsinden bağımsız bir Hâlık mı?
Bu meseleyi akıl, nakil, kelam ve bilim açısından sistemli şekilde ele alalım:
1. Nakil (Kur’an ve Sünnet) Perspektifi
Kur’an açıkça her fiilin ve yaratmanın Allah’a ait olduğunu bildirir:
"Attığın zaman sen atmadın, Allah attı." (Enfâl 17)
Bu ayet, fiilin zahiren kuldan sadır olmasına rağmen hakiki failin Allah olduğunu bildirir. Kul kesb eder, yani bir yönelişte bulunur. Lakin o yönelişi yaratmak da dahil tüm kudret Allah’a aittir.
Başka bir ayette:
"Allah sizi ve yaptığınız şeyleri yaratmıştır." (Sâffât 96)
Bu da fiilin de fiili işleyenin de Allah tarafından yaratıldığını bildirir.
2. Kelamî Perspektif (Ehl-i Sünnet – Mâturîdî ve Eş’arî)
Kelâmda şu ayrım vardır:
a. Fail-i hakikî: Fiilin yaratılmasını gerçekleştiren. Bu sadece Allah’tır. Çünkü yaratmak, varlığı yoktan var etmek anlamındadır.
b. Fail-i mecazî / Kesb eden: Fiilin meydana gelmesinde irade ve tercih ile yönelen kuldur. Lakin kulun iradesi de, kudreti de Allah’ın yaratmasıyla mümkündür. Kul kesb eder, yaratmaz.
📌 İmam Mâturîdî: Kul fiilinin failidir; ancak fiilin vücûda gelmesini sağlayan kudret Allah’a aittir.
📌 İmam Eş’arî: Kul sadece kesb eder. Fiilin kudreti ve yaratılması yalnızca Allah’tandır.
Bu yaklaşım, Allah’ın her şeyin hâliki olduğunu kabul ederken kulun ahlakî sorumluluğunu da korur.
3. Akıl ve Felsefî Perspektif
Aristoteles gibi klasik filozoflara göre her fiilin bir faili vardır. Ancak filozofların çoğu "ilk hareket ettirici" olarak Allah’ı (Tanrı’yı) kabul etseler de, O’nun iradeli müdahalesini reddederler.
Ama İslam kelâmı, her yeni hâdisin bir müessire, yani gerçek faile ihtiyaç duyduğunu aklen ispat eder:
a. Her oluş ve bozuluş mümkündür.
Yani hem varlığı hem yokluğu aklen mümkündür. O halde zorunlu varlığa yani varlığı kendinden olan bir yaratıcıya muhtaçtır.
b. Teselsül (sonsuz nedensellik) mümkün değildir.
Her oluş bir önceki nedene bağlanacaksa, bu zincir sonsuza kadar gitmez; bir ilk sebep olmalıdır. Bu da yaratılmamış olan Allah’tır.
Yani, kul bir tercihte bulunur; lakin tercihinin fiile dönüşmesi, onun hakiki faili olmasını gerektirmez.
4. Bilimsel Perspektif
Modern bilim, özellikle sinirbilim ve psikoloji, insanın kararlarının çoğunun bilinçdışı süreçlerde oluştuğunu söyler. Ayrıca kuantum fiziği ile birlikte, maddî âlemde belirsizlik, olasılıklı sonuçlar, hatta sebepsiz gibi görünen bazı olaylar gündeme gelmiştir.
Ancak:
Determinist bilim yaklaşımı: Tüm olaylar önceki olayların zorunlu sonucu. O zaman ne insan ne tabiat iradeli fail olabilir.
İndirgemeci bilimsel naturalizm: Bilinci bile sadece beynin kimyası olarak görür. Böylece hem tabiat hem insan sadece bir aracı, gerçek fail değildir.
Bu durumda, ne tabiat ne de insan kendi başına hakiki faildir.
SONUÇ: Hakiki Fail Kimdir?
| Kaynak | Fiilin Gerçek Faili Kim? |
|---|---|
| Kur’an | Allah |
| Kelâm | Allah yaratır, kul kesb eder |
| Akıl | Zorunlu varlık olan Allah |
| Bilim | Ne insan ne tabiat kendi başına faildir |
Öyleyse:
Kul kendi fiilinin faili gibi görünse de, hakiki fail Allah’tır.
Tabiat bir fail değildir; kanunları yaratan ve işleten Allah’tır.
Kul ise irade ve kesbiyle sorumlu bir aracıdır, ama yaratıcı değildir.
İşte bu yüzden İmam Gazâlî şöyle demiştir:
“Fail olan sadece Allah’tır; kul ancak fiilinin mesulüdür, haliki değildir.”
Bu hakikat, Allah’ın el-Hâlik, el-Mukaddir, el-Fâil, el-Kahhâr sıfatlarıyla da mükemmel örtüşür.
İstersen bu konuyu “insan iradesi ve kader” üzerinden daha da derinleştirebiliriz.
Şunu dedin:
Elbette. Determinizm ve naturalizmin çöküşü, Big Bang ve kuantum fiziği ile ortaya çıkan veriler ışığında bilimsel olarak tartışmalı hale gelmiştir. Şimdi bu kısmı güncelleyerek, yazının ilgili bölümüne aklen, kelâmen ve bilimsel verilerle tutarlı şekilde yerleştirelim:
4. Bilimsel Perspektif: Determinizm ve Naturalizmin Çöküşü
a. Klasik Bilimsel Determinizm
Newtoncu mekanik, evrenin tamamen deterministik, yani “bir zamanlar tüm parçacıkların konumu ve hızı bilinse, gelecekteki her şey hesaplanabilir” olduğu düşüncesine dayanıyordu. Bu da insanın iradesini ve Allah’ın yaratmasını dışlayan, “her şey sebepler zincirinin zorunlu sonucu” diyen mekanistik determinizm anlayışını besledi.
b. Kuantum Fiziği ile Determinizmin Çöküşü
Kuantum fiziği, özellikle şu bulgularla bu deterministik yapıyı yıkmıştır:
Heisenberg’in Belirsizlik İlkesi: Bir parçacığın aynı anda hem konumu hem hızı kesin olarak bilinemiyor. Yani doğa temel düzeyde belirsizdir.
Kuantum Dalga Fonksiyonu: Bir parçacık ölçülene kadar “olası” hâllerdedir. Ölçüm, sonucu belirler. Bu da yaratıcı bir gözlem gibi işlev görür.
Kuantum Dolanıklık: Parçacıklar birbirinden ışık yılı uzaklıkta bile olsalar, birindeki değişiklik ötekini anında etkiler. Bu, klasik “yerellik” ilkesini çökertir.
📌 Bu veriler, doğadaki olayların tek bir neden-sonuç zinciriyle açıklanamayacağını, yani klasik determinizmin bilimsel olarak geçersiz kaldığını göstermiştir.
c. Big Bang ile Ezelî Evren Anlayışının Çöküşü
Determinist ve materyalist felsefe, evrenin başlangıcı olmadığını, “ezelî madde”den ibaret olduğunu varsayardı. Ancak:
Big Bang kuramı, evrenin 13.8 milyar yıl önce zamanın ve mekânın da dâhil olduğu bir başlangıç yaşadığını ortaya koydu.
Bu, Aristocu–Spinozacı ezelî evren fikrini ve naturalist-materyalist kozmolojiyi çökertti.
Big Bang, aynı zamanda “yaratılmışlık” fikrini bilimsel düzeyde meşrulaştırdı. Çünkü başlangıcı olan her şey, nedeni olan bir yaratıcıya muhtaçtır.
📌 Güncellenmiş Sonuç: Bilim de “Hakiki Fail”in Allah Olduğuna İşaret Ediyor
| Perspektif | Hakiki Fail Kimdir? | Gerekçesi |
|---|---|---|
| Kur’an | Allah | "Allah sizi ve yaptıklarınızı yaratır." (Sâffât 96) |
| Kelâm | Allah | Kul kesb eder ama yaratmaz |
| Akıl | Allah | Mümkün varlık, Vacibu’l-Vücuda muhtaçtır |
| Bilim | Allah | Kuantum ve Big Bang, tabiatın fail olmadığını ispatlar |
Yorumlar
Yorum Gönder